Przez ostatnie dwa lata miałem nadzieję, działając w polskim ruchu popularyzującym wolności gospodarcze, na ideowe odnowienie tego ruchu, na zaszczepienie nowych trendów w polskich środowiskach. Sądziliśmy z kolegami, że, w obliczu przejścia Platformy Obywatelskiej na pozycje jeszcze bardziej populistyczne, stanie się możliwe by w Polsce powstał szerszy ruch na rzecz wolności gospodarczych. Tak się jednak nie stało. Doszło do podziałów w polskim środowisku instytucji około- gospodarczych. Wykrystalizowały się takie zamknięte środowiska. Ich główną przewiną jest to, że nie za bardzo stały się miejscem debaty, a raczej – skupiły się na archaicznych mediach papierowych. Forma papierowa to coraz bardziej archaizm, skupienie się na takiej formie przekazu z góry odrzuca czytelników z młodszych kohort demograficznych.Sam nie korzystam z reguły z mediów papierowych, i mimo posiadania kilku wydań pewnego wolnorynkowego czasopisma, przeczytałem może 1-2 artykuły przez cały okres jego działalności. Z komentarzy innych działaczy polskiego środowiska liberalnego wynika, że środowisko to jest charakteryzowane jako hołdujące ideom „starej daty”. Prezentowane idee są wyrywkowe, niespójne i już skompromitowane nawet w samym środowisku liberalnym.Skoncentrowanie na wzroście gospodarczym, przy pominięciu np. externalities, efektów zewnętrznych, jest dla współcześnie wykształconego mikroekonomisty kompletnym anachronizmem. Jeśli przejdziemy się wzdłuż samochodów zaparkowanych na ulicy i porysujemy ich karoserię gwoździem, to w efekcie PKB wzrośnie-bo właściciele samochodów dodatkowo będą musieli zapracować na ich naprawę. Jest to przecież przykład ze współczesnych światowych podręczników dla studentów, których pan Balcerowicz zapewne nie czytał, ucząc się najprawdopodobniej ze starszych publikacji. Mierzenie dobrobytu, jakości życia np. wielkością obrotów intelektualnie jest czynem godnym ignorantów.
Według anachronicznej ideologii wielu polskich guru zdezaktualizowanej wiedzy, kluczem do sukcesu jest wzrost PKB.A cóż jeśli ów wzrost będzie się opierał na ogromnych kosztach zewnętrznych? Spowodują one wzrost PKB, ale jakość życia może nawet się pogorszyć. Do tego dochodzą koszty transakcji, gigantyczne w polskich warunkach. Wzrost PKB może być napędzany także wzrostem kosztów transakcji. Samo założenie stowarzyszenia ze zdolnością do transakcji finansowych to ok. kilka tysięcy PLN kosztów transakcyjnych. A koszty obsługi księgowej i podatkowej? A koszty transakcyjne przeciąganych procesów sądowych w niesprawnym polskim aparacie wymiary sprawiedliwości?
Archaizm wielu polskich „liberałów starej daty” powoduje że idee liberalne są wyśmiewane en bloc w wielu progresywnych środowiskach, które odwróciły się od tej ideologii politycznej, która w polskim wydaniu jest anachronizmem. Fiksacją polskich „liberałów starej daty” jest obsesyjna wiara w rządowe statystyki. Tymczasem, jak opisuje Max Otte, niemiecki ekonomista, podobnie jak Nouriel Roubini znany z wczesnego przepowiedzenia wybuchu kryzysu, ekonomiści świata zachodniego dość podejrzliwie traktują rządowe dane, zakładając tylko określony poziom ich prawdopodobieństwa. Czy istotnie w Polsce mieszka 38,17 mln ludności (na koniec 2009 r.) jak podaje rządowy GUS? Ja w to w ogóle nie wierzę, to naukowy hoax oparty na błędnym systemie zbioru danych.
Dokładna analiza dzieł GUS zdradza rażącą jakość tych publikacji. Z tabeli nr 450 w Roczniku Statystycznym za 2008 rok można się dowiedzieć że 27.3 % przewozów osób w Polsce jest realizowanych transportem kolejowym. Tymczasem tabela ta jet błędna, pomija motoryzację indywidualną, jest kompletnie sprzeczna z danymi Eurostatu i dezinformuje czytelników nieodpowiednimi oznaczeniami kolumn. Gdzie by nie poszperać, z danych GUS wychodzą podobne kwiatki, sugerujące albo rażącą niedbałość, albo pudrowanie rzeczywistości poprzez wybiórcze zestawianie danych. Dodatkowo: GUS nie podaje zmian metodologii liczenia danych, co jest już hoaxem, naukowym oszustwem. Dane z różnych lat mogą być liczone odmiennymi metodologiami i tuszować obraz rzeczywisty, jak we wspomnianej tabeli.
Niemiecki guru ekonomiczny Max Otte w swojej książce „Der Informationscrash” (s.149) podaje liczne recepty na manipulację wskaźnika stopy inflacji (np. poprzez manipulację koszykiem dóbr na podstawie których oblicza się „inflację rdzeniową”) czy „masaż statystyk” w celu podbicia wzrostu PKB. W polskim przypadku jego naciąganie jest dość ewidentne. Nie jest na przykład wliczana deprecjacja aktywów całych sektorów infrastruktury. Gdzie się podziała deprecjacja państwowych, a później komunalnych kamienic? Amortyzacja infrastruktury szpitali, szkół, dróg, kanałów żeglugowych, torów?
Większości tych danych nikt nawet nie zbiera ani nie zlicza, ich księgowe zliczanie jest wyjątkiem raczej niż regułą. Stawia to pod znakiem zapytania wszystkie wyliczenia GUS od początku polskiej transformacji. Nieoficjalnie drążąc temat, można się u źródła dowiedzieć że „trzeba by policzyć”, oficjalnie zaś- wszystko jest w porządku, zgodnie z wymogami UE.
Dane na temat PKB czy poziomu zadłużenia przygotowywane przez GUS są obliczane metodologią sprzeczną z międzynarodowymi standardami księgowymi. Dla przykładu, długi wobec banków czy obligatariuszy są ujmowane w całej wartości, memoriałowo, ale już zobowiązania emerytalne „polscy spryciarze” księgują w roku wypłaty (tzn. kasowo), nie zaś w momencie pojawienia się zobowiązania. Jest to sprzeczne z podstawowymi zasadami międzynarodowej rachunkowości, nakazującymi ujmowanie zobowiązań w bilansie w momencie ich pojawienia się, zgodnie z zasadami ostrożności, rzetelności.
Grecja także oszukiwała w sektorze ubezpieczeń społecznych, zawyżając nadwyżkę tego sektora o 2.8 miliardów € w latach 2001 – 2003. Jedną z iskier która odpaliła kryzys było zrewidowanie deficytu budżetowego z prognozy 6-8 % PKB do 12.7 % PKB przez nowy rząd Pasok. Cyfra ta jednak wzrosła do 15.4 % po naciskach Unii Europejskiej i Międzynarodowego Funduszu Walutowego domagających się „rekwalifikacji wydatków” i nadzorujących poprawność ponownej kalkulacji.
Na początku 2010 roku ujawniono że Grecja zapłaciła bankowi Goldman Sachs i innym instytucjom finansowym setki milionów dolarów prowizji od 2001 roku w zamian za zaaranżowanie transakcji które ukrywały rzeczywisty poziom zadłużenia. Niemniej, Grecja nie była osamotniona w procederze, choć była najbardziej rażącym przykładem „statystycznych masaży” i kreatywnego księgowania. Kwerenda literatury ujawnia szereg podobnych praktyk w Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, we Włoszech, w USA. Listę literatury (za wikipedią) podaję poniżej tekstu.
Ma się wrażenie że głos ekonomistów w Polsce jest niesłyszalny, nieobecny. Wystarczy zerknąć do książek, by dowiedzieć się że zadłużanie powoduje na przykład efekt znany jako crowding out: zwiększona podaż rządu na kapitał zwiększa jego rynkową cenę i powoduje spadek inwestycji sektora prywatnego. W polskiej dyskusji o zadłużeniu w ogóle nie usłyszymy standardowej wiedzy ekonomicznej, takiej jak podział długu na „explicit”, dług jawny, oraz, budzący w krajach Europy Zachodniej zwykle wielkie zainteresowanie mediów, dług „implicit”- czyli zadłużenie ukryte.
W Polsce problemem jest także to, że osoby przedstawiane przez rząd jako autorytety w dziedzinie ekonomii mają dość przeciętne wykształcenie bądź w ogóle inne specjalizacje. Michał Boni jest polonistą i kulturoznawcą. Polityk Jan Vincent Rostowski uzyskał jedynie stopień magistra, nie posiada, co podkreślam, tytułu naukowego ani stopnia doktora, mimo że część prorządowych dziennikarzy tytułuje go tym tytułem grzecznościowo. Na londyńskiej UCL zdobył tytuł bachelora w relacjach międzynarodowych, i dopiero w studiach uzupełniających zajmował się naukami ekonomicznymi (tytuły magisterskie na UCL i LSE, wg obecnych w sieci Internet komentarzy, zostały zdobyte w trybie wieczorowym). Jego główne specjalizacje wg słów krytyków to politologia i marketing polityczny.
Rostowski, przedstawiany jako wykładowca zagranicznej szkoły London School of Economics, wg słów krytyków (np. R. Ziemkiewicza) miał wykładać na tej uczelni politologię. Krytycy wypominają także niejasne okoliczności zniknięcia informacji o jego rzekomym tytule profesorskim z oficjalnego biogramu na stronie Ministerstwa Finansów. (por. dyskusja na blogu K. Rybińskiego: http://rybinski.salon24.pl/250358,kto-jest-niepowazny ).
Sam znalazłem na witrynie organizacji CASE jedną z jego prac poświęconych mediom. Nie spełniała ona standardów naukowej obiektywności: polityk postulował likwidację mediów publicznych, gdyż nawet w Wielkiej Brytanii większość dziennikarzy BBC ma poglądy bliskie laburzystom, a nie konserwatystom. Ekonomista wysuwający taką argumentację wydaje się dość kontrowersyjny, wydaje się bardziej publicystą politycznym niż bezstronnym obserwatorem rzeczywistości.
W Polsce niezależnych ekonomistów jest bardzo niewielu, można ich policzyć na palcach obu rąk. A tych poszukujących „drugiego dna” zadłużenia czy publicznie ogłaszających swoje wątpliwości wobec „masaży statystyk” jest ledwie kilku. Są to takie osoby jak J. Jabłonowski, podający dług explicit i implicit jako 228,1 % PKB, czy P. Dobrowolski, szacujący całkowite zadłużenie na 220 % PKB, a w prezentacji „Młodzi jako problem i wyzwanie”, slajd 17, na ok. 300 % PKB.
Źródło: „A Fiscal Outlook for Poland using Generational Accounts” – prezentacja Christopha Mullera i Janusza Jabłonowskiego, NBP
Do tego dochodzą wyznawane wartości. Według World Values Survey Polska jest krajem o wartościach podobnych jak w Indiach, Bośni, Wietnamie czy w Turcji (por. wykres umieszczony poniżej ). Wśród polskich działaczy sektora instytucji okołogospodarczych żywe są wartości materialistyczne, podczas gdy znaczna część współczesnych społeczeństw liberalnych przejawia wartości typowe dla młodych polskich kohort demograficznych, wśród których popularny jest post-materializm. Wartości te wyznaje ok. 1/3 mieszkańców Kanady, Austrii, Australii, i ¼ mieszkańców USA, Włoch, Argentyny, Szwecji, Holandii (por. wyniki World Values Survey). Tymczasem polscy „wolnorynkowcy starej daty” swój event wolą organizować w budynku giełdy niż w klubie odwiedzanym przez szeregowych mieszczan.
Fig. An Inglehart-Welzel Cultural Map of the World: World Secular-Rational and Self Expression Values as a map of world cultures based on World Values Survey data. cc wikimedia.
Wielu polskich ekonomistów ze starszych kohort demograficznych prywatnie niespecjalnie utrzymuje relacje z młodszymi od siebie. Mają dość nikłe pojęcie o problemach i wartościach współczesnych kohort demograficznych, na przykład kohorty określanej jako „pokolenie Y” albo „generacja sieci”- kładącej wielki nacisk na relacje w grupach rówieśniczych. Z radością obserwuję zmiany światopoglądowe w środowisku „wolnorynkowców”, ale większość tego świata tkwi w wieżach z kości słoniowej, poza nawet zasięgiem współczesnych mediów młodych kohort demograficznych (sieci społecznościowych, komunikatorów mikro-bloggowych, przez które porozumiewam się z innymi badaczami, ale też z innymi osobami życia publicznego). Są to całkowicie odmienne media, wypełnione mocno innymi treściami niż komercyjne media starszych kohort demograficznych.
W odróżnieniu od osób z innych pokoleń jestem mikro-ekonomistą o dość liberalnym jak na polskie warunki światopoglądzie, mającym styczność z pokoleniem Y. Czytam przez twittera doniesienia innych naukowców. Bazując na własnych obserwacjach mikroekonomicznych, przychylam się do argumentacji ekonomistów łączących idee liberalizmu obyczajowego z kwestiami rozwoju gospodarki opartej na innowacjach. Pogląd ten jest reprezentowany przez takich badaczy współczesnej gospodarki jak star- economist, gwiazda ekonomii, Richard Florida.
Ten badacz miast pracuje interdyscyplinarnie, na pograniczu nauk ekonomicznych i społecznych. W wielkim skrócie, Florida dowodzi że tolerancja dla różnorodności, oferta kulturalna, tworzenie przyjemnych i ekologicznych (posiadających niskie koszty zewnętrzne) miast ma największe znaczenie dla przyciągnięcia kapitału intelektualnego, klasy twórczej, której owocem pracy są innowacje w gospodarce, kulturze czy nauce. Badania scharakteryzowałbym jako mikroekonomiczne. Badacz ten w moim odczuciu daje o wiele bardziej przekonywujące recepty rozwoju gospodarczego niż rozmaite osoby będące autorytetami dla polskich „liberałów starej daty”. A nawet „liberałów bardzo starej daty”.
Nie pamiętam choćby jednej debaty dającej szersze szanse wywołania dyskusji nad kondycją środowiska ekonomistów wolnorynkowych i zwolenników wolnego rynku w Polsce. Problemem jest niewyobrażalna i niezwykła atomizacja tych środowisk w Polsce. Problemem wolnorynkowców, jak i też wielu ruchów młodszych kohort demograficznych jest to że, cytując socjologa Alaina Touraine, wspólne społeczeństwo nie istnieje. Tą tezę zilustruję fragmentem autorstwa Edwina Bendyka: ”Społeczeństwo nie istnieje, oświadcza w ‚Apres la crise’, najnowszym swym opracowaniu socjolog francuski Alain Touraine. Jeśli ma rację, to nie istnieje także społeczeństwo polskie. Społeczne i polityczne instrumenty tworzenia społecznej całości utraciły na znaczeniu: związki zawodowe, kościoły, partie polityczne, klasy, a nawet rodzina przestały być kluczowymi punktami odniesienia dla budowania społecznej tożsamości jednostek. Najważniejszym źródłem podmiotowości staje się kultura, przekonuje Touraine.” (z bloga „Antymatrix” E. Bendyka) Jest to bardzo wyraźne w polskich młodych pokoleniach. Gdy patrzę na innych działaczy tego środowiska, widzę osoby z dramatycznie innych kultur, innych środowisk. Gdy odnajduję je w sieciach społecznościowych, okazuje się że nie mamy nawet wspólnych znajomych. Nie mamy wspólnej kultury, podzielamy inne wartości. Przynajmniej w środowisku polskich aktywistów młodych pokoleń społeczeństwo wielokulturowe, a raczej szereg społeczeństw o różnych kulturach, jest faktem.
Nie udało mi się, wraz z przyjaciółmi, zbudować instytucji około gospodarczych, które miałyby zapewnione trwałe i stabilne źródła finansowania. Nie mieliśmy nawet takich planów, nasze działania miały charakter tymczasowy, rozpoznawczy. Sam nie kształciłem się w Polsce, i przybywszy do Polski po studiach ekonomicznych zdziwiłem się że w Polsce istotne informacje zbiera się do tego stopnia w kuluarach, są przekazywane w rozmowach w cztery oczy. Na mediach gospodarczych nie można polegać albo takie nie istnieją. Wobec czego na rozmaite debaty gospodarcze należy wybierać się osobiście. Cała otoczka instytucjonalna pozwalająca na to by gospodarka funkcjonowała poprawnie, w Polsce w większości nie istnieje. Działająca część otoczki instytucjonalnej jest zdominowana przez dość archaiczne wartości, normy, zasady.
Wygląda też jakby system nauki był zależny od rządowego finansowania i tylko nieliczni ekonomiści: ci inaczej, bardziej niezależnie finansowani (na przykład z organizacji pozarządowych), jako jedyni mieli możność swobody wypowiedzi, bez obawy o swoje kariery czy spłatę kredytów za domy. Dopiero niezależność ekonomiczna wydaje się umożliwiać ekonomistom wygłaszanie krytycznych poglądów. Można by wysnuć tezę że Polska, przynajmniej w sferze wolności badań naukowych, jest jeszcze krajem mocno totalitarnym, z jakimiś jaskółkami wolności słowa w tych środowiskach. Niestety, nie widać szans na zmiany tej sytuacji. Polska jest dziś przede wszystkim pomnikiem dość archaicznych poglądów gospodarczych, po części uprzedzeń, stereotypów. Wydaje się że mentalnie tkwimy jakieś 40- 50 lat do tyłu za współczesnymi naukami ekonomicznymi.
Wydaje się też, że rozmaitym klasom społeczeństwa broni się dostępu do świata nauki. Brytyjskie uczelnie wyższe ze szczytów rankingów przypominają dzięki tamtejszym studentom kolorowe skateparki. Brak tam egzaminów ustnych, więc studenci mogą wyglądać i zachowywać się dowolnie, bez obaw o to że jakiś wykładowca zaszkodzi im, bowiem egzaminy pisemne są kodowane. Znajomi doktoranci w przerwach między praca badawczą szaleli po kampusie na deskorolce, tudzież pod biurkiem w renomowanym instytucie trzymali dorodnego wilczura. W Polsce zaś można napotkać osoby zalęknione do tego stopnia, że prawdopodobnie nigdy nie wyartykułują szerszej opinii publicznej krytycznych uwag ze swych latami prowadzonych badań. Atmosfera jest nader sztywna, co także rzutuje na niewielką skłonność do wygłaszania niekonformistycznych opinii.
Lista literatury o fałszowaniu statystyk narodowych
Lista pochodzi z artykułu będącego źródłem wielu danych do powyższej pracy:
http://en.wikipedia.org/wiki/European_sovereign_debt_crisis
- „Greece not alone in exploiting EU accounting flaws”. Reuters. 22 February 2010. Retrieved 20 August 2010.
- „Greece is far from the EU’s only joker”. Newsweek. 19 February 2010. Retrieved 16 May 2011.
- „The Euro PIIGS out”. Librus Magazine. 22 October, 2010. Retrieved 17 May 2011.
- „‚Creative accounting’ masks EU budget deficit problems”. Sunday Business. June 26, 2005. Retrieved May 17 2011.
- „Step Aside Greece: How Gustavo Piga Exposed Europe’s Enron In 2001”. Zerohedge. 28 February 2010. Retrieved 10 September 2010.
- „UK Finances: A Not-So Hidden Debt”. eGovMonitor. 12 April 2011. Retrieved 16 May 2011.
- Butler, Eamonn (13 June 2010). „Hidden debt is the country’s real monster”. The Sunday Times (London). Retrieved 16 May 2011.
- Newmark, Brooks (21 October 2008). „Britain’s hidden debt”. Guardian (London). Retrieved 16 May 2011.
- „The Hidden Debt Bombshell”. Pointmaker. October 2009. Retrieved 16 May 2011.
- Wheatcroft, Patience (16 February 2010). „Time to remove the mask from debt”. Wall Street Journal. Retrieved 16 May 2011.
- „Brown accused of ‚Enron accounting'”. BBC News. 28 November, 2002. Retrieved 16 May 2011.
- Littlejohn, Richard (11 January 2011). „Need a lesson in economics, Alan? Try starting with Mr Micawber”. MailOnline (London). Retrieved 16 May 2011.
- „IMF calls for bank guarantees to be included in the national debt”. Gold made simple News. 6 April 2011. Retrieved 5 June 2011.
- „‘Hidden’ debt raises Spain bond fears”. Financial Times. 16 May 2011. Retrieved 16 May 2011.
- „The Hidden American $100 Trillion Debt Problem”. Viable Opposition. 4 April 2011. Retrieved 16 May 2011.
- „Bill Gross says US is Out-Greeking the Greeks on Debt”. Bloomberg. 30 March 2011. Retrieved 17 May 2011.
- „Botox and beancounting Do official statistics cosmetically enhance America’s economic appearance?”. Economist. 28 April 2011. Retrieved 16 May 2011.
- „Economist: United States Worse Off than Greece”. Alex Jones’ Infowars.com. 28 January 2011. Retrieved 25 May 2011.
- Abigail Moses (26 April 2010). „Greek Contagion Concern Spurs Sovereign Default Risk to Record”. Bloomberg. Retrieved 30 April 2010.
- O’Grady, Sean; Lichfield, John (7 May 2010), „‚Very real’ threat that Greek contagion could spread to Britain”, The Independent (London)
- Duncan, Hugo (8 February 2010), „Pound dives amid fear of UK debt crisis”, London Evening Standard
- „Fear returns”. The Economist. 27 May 2010. Retrieved 27 May 2010.
- „Deconstructing Europe: How A €20 Billion Liquidity Crisis Is Set To Become A €1.6 Trillion Funding Crisis”. Zero Hedge. 9 February 2010.
- Grice, Dylan (8 March 2010), Popular Delusions newsletter, Société Générale
- Kamelia Angelova (5 February 2010). „Niall Ferguson: The Next Greece? It’s The US!”. Businessinsider.com. Retrieved 5 May 2010.
Gazeta Poselska 